روزی بود، روزگاری بود، بخش یکم

روزی بود، روزگاری بود. خیابان اسلامبولی بود و خیابان لاله‌زاری با تاترهائی، سینماهائی، کافه‌ و رستوران‌هایی با دختران زیبا و خوش‌پوش و مموشانی در کمین تا متلکی مموشی نثار دختران کند.
در خیابان اسلامبول مسجدی بود. مسجد پیش‌نمازی داشت. اسمش حاج سید محمود طالقانی بود.
پیروان او جوانان تحصیل‌کرده بودند. سید بعد از اقامه‌ی نماز مغرب و عشا منبر می‌رفت. از رافت اسلامی سخن می‌گفت و برادری و برابری موجود در اسلام. از خانه‌ی گلی امام علی حرف می‌زد و از ایمانش به اجرای عدالت و پرهیزش از مال‌اندوزی. از این‌که پس از مرگش چیزی برای وارثانش نگذاشت جز شرف و آزاده‌‌گی.

با شنیدن این کلمات موج پشت موج پوست بدن ما را زیر ضربات خود می‌گرفت، موهای بدنمان سیخ می‌شد، گل از گلمان می‌شکفت که پیرو چنان دین و مذهبی هستیم و داد از نهادمان برمی‌آمد که چرا پسر رضاخان بر ما حاکم است نه اینانی که این سید خوش‌سخن خوش‌رویِ مهربان می‌گوید.

آن‌روزها همه‌ی اینان آقایان بودند، حاج سید محمود طالقانی، حاج‌آقا روح‌الله خمینی، حاج‌آقا میرفتاح همدانی و آخوند ملاعلی و آشیخ حیدر جابر انصاری (این دو‌ آخری همدانی‌اند).

بزرگتر شدیم. دوران نوجوانی سپری شد. هم ما مسجد و منبر ترک کردیم و هم آن مسجد تعطیل شد.
"پسر رضاخان" و دور و بری‌هایش تاب شنیدن حرف‌های سید را نیاوردند که از حامیان مصدق بزرگ بود.  مصدق هم از نظر کودتاچیان، اخ بود و بد بود که می‌خواست دست دزدان را از خزانه‌ی دولت کوتاه کند. او را هم گرفتند و زندانی‌اش کردند.
هر بار از جلو آن مسجد می‌گذشتم یاد قیافه‌ی مهربان سید می‌افتادم و سخنانش در مورد مهر و عطوفت اسلامی و برابری و برادری که او از آن یاد می‌کرد.

 بعد خود شاه انقلابی شد و انقلابی سفید راه‌انداخت تا راه بر انقلابیون سرخ به بندد. انقلابش شش ماده داشت که بعدها موادش بچه گذاشت و بیشتر و بیشتر شد. حفظ کردن مواد انقلاب اجباری شد. کلاس‌ها گذاشتند و تفسیراتی نوشتند ولی کمتر کسی آن اصول را جدی گرفت بویژه روشن‌فکران.

انقلابش بد هم نبود. زنان حق رای گرفتند. املاک شاهی و دیگر زمین‌داران به کشاورزان فروخته شد. سرمایه‌های آزاد شده، صرف احداث کارخانه‌ها گردید. حقوق کارمندان بالا رفت. کار فراوان شد و جمعی به آلاف و اولوفی رسیدند. از فیلیپین خدمت‌کار وارد کردند. راه مسافرت به اروپا باز شد و مردم دسته‌دسته راهی جزایر قناری، سواحل اسپانیا شدند. جمعی برای درس خواندن راهی غری یویژه آمریکا شدند. شاه در یکی از سفرهایش به آمریکا، متخصیصین ایرانی را به حضور پذیرفت و از آنان خواست که برای آباد کردن وطن به ایران برگردند. بسیاری برگشتند. بیمارستان‌های مدرن درست کردند. مدارس بهتر شد. دانش‌آموزان غذای مجانی گرفتند. کارخانه‌ها مثل قارچ در این‌جا و آن‌جا سر برآوردند و کارگران آزادشده‌ی کشاورزی سنتی را در دل خود جا دادند. کمبود متخصص مشهود شد.

اما، ما که از همه‌ی این کارها بدمان می‌آمد، چپ و راست علیه کارهای "انقلابی" شاه جبهه گرفتیم.
دوستم که صددرصد چون خودم ضدشاهی بود و هواخواه مصدق، نقل می‌کرد که در روز ششم بهمن، جلوی دانشگاه دختر هم‌کلاسی‌اش که شادمانه شعار "زنده باد شاهنشاه" سرداده بود، پرسیده بود:
این همه داد و بی‌دادت برای چیست؟
دخترک گفته بود:
باید زن باشی تا معنای داشتن حق رای را به فهمی. بالاخره مجبور شدند ما زنان را جدی بگیرند!

اما دوستم و همراهانش، به ساده‌دلی آن دخترک "غرب‌زده، ‌خندیده بودند.