از مرگ قابیل تا دادگاه‌های بفرموده‌ی امروزی

مرگ خلخالی اصلن خوش‌حالم نکرد. مرگ حق است.
ولی خوش آن که بمرد و کس از مرگش شاد نشد.
مرگ کسی خوشحالم نکرده است ولی برای مردن بسیارانی گریسته‌ام. از آن‌جمله پاتریس لومومبا رهبر اسقلال‌طلب کنکو، آیت الله طالقانی و چند نفری دیگر.
لومومبا را موسی چومبه به اشاره‌ی سازمان سیا و استعمار بلژیک کشت. می‌گویند:
موبوتو تسه‌تسه‌کو، زیر شنکنجه‌هائی وحشیانه‌ئی کشتش و نعش او را در اسید انداخت تا اثری از او بجا نماند.
بیست سالم بود که خبر کشتنش را شنیدم و سخت گریستم. چند سطری در این باره‌ نوشتم که نه در جایی  پخش شد و نه کسی آنرا خواند. اما شعر:
اشگی در گذرگاه تاریخ، سروده‌ی زنده‌یاد فریدون مشیری ورد زبان‌ها شد.
گشت و گشت
قرن ما روزگار مرگ انسانيت است
سينه‌ی دنيا ز خوبی‌ها تهی است
صحبت از آزادگی، پاکی، مروت، ابلهی است
صحبت از موسی و عيسی و محمد نا بجاست
قرن، قرنِ موسی چومبه‌هاست.
آنگاه که چومبه‌، پس از سال‌ها اسارت در زندان حواری بومدینِ الجزایری، جان داد، کَکم هم نگزید. انگار نه انگار که موسی چومبه‌ای در جهان وجود داشته‌است.
راستی کسی از جوانان امروزی کشورمان سپهبد حسین آزموده را می‌شناسد؟ دادستان نظامی ‌دادگاهی را می‌گویم که دکتر محمد مصدق را محاکمه کرد.
اما مطمئنم آشنایان با نام دکتر مصدق بسیارانند. هنوز هم، هر از گاهی، فریاد (مصدق! راهت ادامه دارد) در تظاهرات مردمی به گوش می‌رسد.
دو رژیم متوالی، طی پنجاه سال گذشته، بی‌هوده کوشیده‌اند نام مصدق را از حافظه‌ی تاریخی مردم ما به زدایند. اما مصدق روز به روز محبوبتر شده است.
نه! مرگ خلخالی خوشحالم نکرد. اما آنروز که تصادفی در دادسرای انقلابِ تهران، دیدمش که تک و تنها برای ادای توضیح احضارش کرده بودند، خوشحال شدم.
از پاسدار آن شعبه که تصادفن همدانی بود و مرا از لهجه‌ام شناخته بود، پرسیدم:
ایشان آیت الله خلخالی نیست؟
گفت :
بله، خودش است. حاج آقا برای ادای توضیحاتی احضارش کرده است.
بازپرس جوان که آخوندیی از تبار خودش بود، اصلن تحویلش نگرفت. انگارنه‌انگار که او "آیت‌الله" است و روزی حاکم شرع همان بی‌دادگاهی بوده است که او امروز بازپرس آنجا است.
دلم می‌خواست خلخالی در دادگاهی بی‌طرف و با حضور وکیل مدافع محاکمه می‌شد و به جزای اعمال غیرانسانی‌اش می‌رسید.
نه این که اعدام می‌شد، نه! من با اعدام هر انسانی و بهر دلیلی که باشد سخت مخالفم.
انسان‌های جنایتکار به دلیل نا بهنجاری‌های تربیتی دست به جنایت می‌زنند. نابهنجاری اجتماعی- روانی قابل اصلاح است. قصاص فلسفه‌ی انسان متمدن نیست. و آن که جواب خشونت را خشونت می‌داند، بی‌شک از قافله‌ی تمدن بشری عقب مانده است.
آدم‌کشانی چون خلخالی، استالین، هیتلر، آریال شارون، موسی چومبه و گرداننده‌گان دادگاه‌های امروزی وطن را جای خاصی جز زباله‌دانی تاریخ بشری نیست.
صحبت از پژمردن یک برگ نیست
فرض کن مرگ قناری در قفس هم مرگ نیست
فرض کن یک شاخه گل هم در جهان هرگز نرست
فرض کن جنگل بیابان بود از روز نخست
در کویری سوت و کور
در میان مردمی با این مصیبت‌ها، صبور
صحبت از مرگ محبت،مرگ عشق
گفتگو از مرگ انسانیت است.
"فریدون مشیری "